İmam-ı Âzam, Ahmed İ. Hanbel, İmam-ı Şafi, Süfyan-ı Sevri ve diğer bütün âlimlere göre, kişinin imanı delili olmasa da sahihtir. Ancak delil aramayı terk ettiği için günahkârdır ve asidir. Bu âlimlere göre, iman hakikatlerinin delillerini bilmek vaciptir. Terki ise haramdır.
İmam Eşari ise biraz daha ileriye gider ve der ki: “İmanın sıhhatinin şartı, imanın temel meselelerinden her bir meseleyi akli deliller ile bilmektir.” Buna göre, imanın delillerini bilmeyen kimse İmam Eşari’nin katında, mutlak olarak mümin değildir. Bu kişi her ne kadar mutlak olarak mümin olmasa da küfre zıt olan şeyin kendisinde bulunmasından dolayı kâfir de değildir. Bu kişi araştırma ve delil talep etmeyi terk ettiği için asidir. İmam Eşari şöyle devam eder: “Bu kimse diğer asiler gibidir. -Yani içki içen, kumar oynayan ve diğer haramları işleyen asiler gibidir- Onun durumu Allah’a kalmıştır. Allah dilerse onu affedip cennetine koyar, dilerse günahı kadar ona azap çektirir ve daha sonra cennetine sokar.” (Fıkh-ı Ekber Şerhi İmam-ı Azam)
Demek, üç mezhep imamı olan İmam-ı Âzam, İmam-ı Şafi ve Ahmed İ. Hanbel’e göre, delil talep etmek ve imani meseleleri delilleriyle bilmek vaciptir. Bilmeyen mümindir, ama delil aramayı terk ettiği için asi ve günahkârdır. Cumhurun görüşü de budur. İmam Eşari ise delili, imanın sıhhat şartı kabul etmiş ve iman hakikatlerini delilleriyle bilmeyenin mutlak mümin olmadığını söylemiştir.
O hâlde bir Müslüman’ın ilk işi: Öğrenilmesi vacip olan iman hakikatlerinin delillerini öğrenmek ve delilleri öğrenmeyi terk etmekten dolayı kazanılan “asi” ve “günahkâr” sıfatından kurtulmaktır. Bu, namaz kılmak, oruç tutmak ve kurban kesmek gibi kişiye gerekli olan bir ibadettir. Farz-ı kifaye değil, kendisine farz-ı ayn olan bir ilimdir.
Netice olarak diyebiliriz ki: Madem âlimlerin ittifakıyla, iman hakikatlerini delilleriyle bilmek vaciptir. Ve madem delil talep etmenin terki de haramdır. O hâlde “Delile gerek yok. Şüphemiz yok ki, delile ihtiyacımız olsun.” sözü ne kadar batıl ve ne kadar İslam’ın ruhuna muhaliftir; aklı olan herkes anlar. Delillerle uğraşmayı malayani sayanların kulakları çınlaya!
